Persoonlijkheidsmodel: Enneagram

Beter inzicht in eigen motieven en gedrag.

Waarom heeft de ene medewerker aan een half woord genoeg, terwijl je met de andere altijd een verschil van mening heeft? Heel simpel: omdat iedereen anders is. Ieder mens heeft zijn eigen wereldbeeld en interpreteert alles op zijn of haar eigen manier.

Het Enneagram-model leert effectief communiceren door inzicht te geven in eigen wereldbeeld en herkenning in anderen. Het is een beschrijving van negen persoonlijkheidstypes, gebaseerd op door de eeuwen heen diep uitgewerkte beschrijvingen van individuen en motieven. Het model is niet star, het geeft vooral aan hoe een type beïnvloed wordt door de situatie en hoe een mens zichzelf kan versterken en kan groeien.

De basis van het Enneagram is een indeling van persoonlijkheidstypen in 9 groepen en de relaties daartussen. Het gaat uit van drie centra, namelijk hoofd, hart en buik (intuïtie/instinct). Iemands gedrag wordt dus bepaald door de nadruk die ligt op die centra, die hebben ook kenmerkende gevoelens, zoals woede (buik), algemene onspecifieke angsten (hart) en specifieke angst (hoofd).

De gebruikte nummers voor de diverse types hebben geen waarderende betekenis en het is zeker niet zo, dat type 1 beter zou zijn dan 9, of omgekeerd. Er is dus geen kwalitatieve volgorde, ieder type is even goed of slecht, en van ieder type zijn meer dan genoeg slechte en hele goede mensen te vinden. Het gebruik van woorden voor de types is daarom ook eigenlijk niet goed, omdat daar verschillende associaties bij gemaakt kunnen worden: voor de een klinkt leider positief, voor een ander niet.

1. De perfectionist; kritisch voor zichzelf en anderen; zeker van een goede oplossing;
   voelt zich ethisch superieur; maakt zich zorgen om fouten te maken; gebruikt zullen en
   moeten vaak. ​
   Goed aangepaste typen zijn kritisch en slim ; de morele helden.
2. De gever; vraagt affectie en waardering. Zoekt genegenheid en appreciatie door zich
   onmisbaar te maken voor een ander. Helpt anderen. Manipuleerbaar. Heeft
   verschillende persoonlijkheden. Toont een andere persoonlijkheid aan een goede
   vriend.​
   Goed aangepaste typen zijn werkelijk zorgzaam en behulpzaam.
3. De werker; streelt zijn ego door resultaten en doelen te bereiken. Competitie zoeker.
   Geobsedeerd door het imago van een van een kampioen met de bijbehorende status. De
   meester bij openbare vertoningen. Eersterangs persoonlijkheid. Verwart zichzelf met de
   functie die hij bekleedt. Kan de indruk wekken meer productief te zijn dan hij
   ​eigenlijk is.​
   Goed aangepaste typen kunnen effectieve leiders zijn, goede inpakkers, competente
   verkopers, leiders van winnende teams.
4. De romanticus; aangetrokken door het onverkrijgbare; het ideaal is nooit aanwezig.
   Droevig, tragisch, artistiek, gevoelig; gefixeerd op de niet aanwezige geliefde, het
   ontvallen van een vriend.​
   Goed aangepaste typen zijn creatief in hun levenswijze en kunnen anderen helpen hun
   pijn te verlichten. Zij zijn gericht op schoonheid en het sterke gevoelsleven: geboorte,
   sex, intense belevingen en de dood.
5. De observeerder; behoudt emotionele afstand van anderen. Beschermt privé zaken
   mengt zich niet in andermans zaken. Alles alleen doen is een verweer tegen
   inmenging. Voelt zich leeg door betrokken te zijn en door andermans noden. Deelt
   verplichtingen in hokjes, verwijdert zich van mensen, hun gevoelens en hun zaken.​
   Goed aangepaste typen kunnen excellente beslissers zijn en ivoren toren intellectuelen.
6. De loyalist; angstig, plichtsgetrouw, geplaagd door twijfels. Talmen, denken i.p.v.
   doen; bang om actie te ondernemen omdat zich bloot geven tot aanvallen kan leiden.
   Identificeert zich met underdog situaties; anti-autoritair; zelfopofferend; trouw aan de
   doelstelling. De fobische typen wankelt, voelt zich aangevallen, en zakt in elkaar in
   een bedreigende situatie. De omgedraaide fobische typen voelen zich altijd in een
   hoek gedrukt en gaan daarom erop uit om het gevaar op een agressieve manier.​
   Goed aangepaste typen kunnen goede teamgenoten zijn, loyale verdedigers, en goede
   vrienden. Zullen voor een goede zaak willen werken op de manier waar anderen dat
   voor zichzelf willen doen.
7. De levensgenieter; de gezellige; de eeuwig jeugdige. Dilettantisch; vluchtige liefdes;
   oppervlakkigheid; avontuurlijk; het leven verrukkelijk vinden. Moeilijkheden bij inzet;
   wil de mogelijkheden open houden; wil emotioneel niet negatief betrokken worden. In
   het algemeen vrolijk; stimulerende persoonlijkheid; begint aan iets maar maakt het
   nooit af.​
   Goed aangepaste typen zijn goede samenstellers, theoretici, Renaissance typen.
8. De baas; heel erg beschermend; komt op voor zichzelf en vrienden; vechtlustig; neemt
   de leiding; houdt van een gevecht. Hij moet de leiding hebben. Openlijke vertoning
   van woede en kracht; heeft respect voor opponenten die hem durven te weerstaan en te
   bevechten. Maakt contact door kleine confrontaties. Excessen in het dagelijkse leven:
   te veel; te laat thuis en te luidruchtig.​
   Goed aangepaste typen zijn zeer goede leiders, speciaal in de tegenstanderrol. Kunnen
   goede krachtige medestanders zijn voor anderen; willen de weg vrij maken voor
   vrienden.
9. De bemiddelaar; geobsedeerd door ambivalentie; ziet alle gezichtspunten; verwisselt
   gauw eigen standpunt voor die van anderen en echte doelen voor niet noodzakelijke
   activiteiten. Tendeert naar bevrediging door eten, TV en drank. Kent andermans
   problemen beter dan van hemzelf. Tendeert naar afdwaling, weet niet of hij hier moet
   zijn of niet, moet hij zich bij het team aansluiten of niet. Maakt compromissen; woede
   komt meestel via indirecte manieren naar buiten.​

Goed aangepaste typen zijn goede vredestichters, counselors; onderhandelaars; zij hebben succes wanneer zij onderweg zijn.
​Gebruik voor praktische bedrijfsvoering. We kennen allemaal het probleem, dat het niet altijd lukt om een bepaalde boodschap over te brengen. Dat komt onder meer door de verschillende manier waarop mensen reageren op nieuwe dingen en veranderingen. Wanneer men voorbijgaat aan de verschillen qua persoonlijkheid van individuen en doelgroepen, dan beperkt men zichzelf in het publiek dat wordt bereikt. Het Enneagram kan hier helpen in de analyse van eigen organisatie en marketing en het slaan van bruggen naar nieuwe doelgroepen.

De communicatie van producten en boodschappen verloopt volgens de weinig bekende, maar wel vrij strakke regels, zoals die door de lijnen in het Enneagram worden aangegeven. De brug tussen zender en ontvanger wordt versmald door wat aan beide kanten wordt gezien en geaccepteerd. Dat komt omdat de realiteit vervormd wordt door de filtering van de persoonlijkheid, en daarin zitten veel grotere verschillen dan men zich realiseert. Dat de een alleen naar de inhoud van iets kijkt, en de ander naar de emotionele waarde ervan, een derde het vertaalt in termen van macht, maar een vierde weer in weten, wordt door de anderen meestal maar matig onderkend. Zelfs de beste boodschap heeft een verpakking en aanpassing nodig, wil men tenminste een groter publiek bereiken dan de ‘natuurlijke’ partners. Het bereiken van nieuwe doelgroepen is vooral een kwestie van inleven, van kunnen accepteren dat anderen anders denken en reageren.

De waarde van het Enneagram is niet alleen dat men mensen en hun gedrag vrij gemakkelijk kan indelen. Het gaat er vooral om, dat ons gedrag in wezen niet meer is dan een buitenkant, een gevolg van een specifieke set stimulus/respons mechanismen. Daarmee kunnen we dus gemakkelijker anderen accepteren en begrijpen, dat hun reacties meestal automatismen zijn, men reageert op ingedrukte knopjes. Die knopjes passen in een bepaald schema, waarvoor het Enneagram, maar ook andere psychologische typeringen, ons een systeem bieden. We kunnen, op basis van de typering, voorspellen hoe bepaalde mensen in bepaalde situaties zullen reageren, wat ze mooi vinden, welke kleuren, lettertypes, kortom voorkeuren en dergelijke ze hebben.